Bài học về sa thải và nghỉ việc

Chào các bạn,

Hôm nay tôi cảm thấy nên dành thời gian để viết topic này với mong muốn chia sẻ này có thể hỗ trợ các bạn đang ở trong giai đoạn sa thải và nghỉ việc.

Việc rơi vào sa thải và nghỉ việc là một trải nghiệm không ai muốn có, nhưng trong 2 năm gần đây, làn sóng sa thải diễn ra ở các tập đoàn lớn không còn là ít và thậm chí ở cả các startups. Tôi nghĩ việc có sự chuẩn bị là điều cần thiết. Bài viết hôm nay ghi lại nhiều bài học tôi có được từ các câu chuyện của bản thân, của đồng nghiệp cũ, bạn bè và người trong ngành.

Sa thải hàng loạt diễn ra rất nhanh nhưng trước đó đều có dấu hiệu nhận biết

Phần lớn khi sa thải diễn ra thì thường được lên kế hoạch từ các cấp cao nhất với phòng HR, Legal và Finance và thường diễn ra trong bí mật. Khi xảy ra, thì sa thải được tiến hành rất nhanh:

• Meeting 1:1 trong khoảng 15-20p, được set private và không có agenda được báo trước.
• Các meeting 1:1 được set liên tục với nhiều người nên sẽ thấy các slot meetings được xếp back to back trong lịch của quản lý và HR.
• Máy tính, điện thoại và các thiết bị cùng các account của công ty sẽ bị locked out. Một số nơi thẻ ra vào văn phòng sẽ bị khoá.
• Nhận được email thông báo sa thải và offer đền bù (nếu có)

Các dấu hiệu nhận biết thường đến từ các thay đổi nội bộ:

• Sự thay đổi về nhân sự cấp cao
• Kế hoạch về global/regional/local restructuring - hay nói ngắn gọn là "re-org"
• Có sự cắt giảm về việc chi tiêu có nhiều mảng bao gồm marketing, không tuyển mới, giảm các chi phí thuộc về team building, travel cost, bonus. etc
• Thay đổi KPI/OKR và chiến lược hoạt động một cách đột ngột và thường xuyên
• Thời gian diễn ra thường vào tháng 1 ngay sau khi kết thúc năm tài chính, tháng 4 ngay trước mùa thuế (tax season), hay trước khi có quarterly hay annual performance review cho nhân viên, hoặc là trước lúc chia sẻ báo cáo tài chính quý với nhà đầu tư (earning call) đối với public company - và nói chung thời gian đều khi timing kỹ càng để giảm thiểu rủi ro về tài chính, luật pháp và PR với công ty.

Khi sa thải diễn ra với bạn thì cần làm gì?

Bạn sẽ không thay đổi được quyết định của công ty nhưng bạn có thể làm những điều sau để bảo vệ quyền lợi chính đáng của bạn:

Bảo vệ dữ liệu cá nhân

• Kiểm tra lại các điều khoản trong hợp đồng lao động đã ký kết, đối chiếu với luật lao động ở địa phương để hiểu rõ về các quyền và nghĩa vụ của mỗi bên khi chấm dứt hợp đồng, thời gian thông báo trước hạn, các điều khoản bồi thường (nếu có)
• Kiểm tra và sao lưu lại toàn bộ pay slip (bản sao kê lương hàng tháng), quyết toán thuế và thông báo thuế liên quan đến thu nhập đã nhận ở công ty, các thông tin về quyền lợi (employee benefits) bao gồm thông tin healthcare, social insurance và stocks/equity (thời hạn đáo hạn, khoản sắp nhận và đã nhận)
• Lưu giữ lại các thông tin quan trọng về performance review, bonus, và các public appraisal, vd như các bằng chứng cho thấy bạn được sếp khen thưởng trước toàn thể công ty hay đội nhóm qua email hay company event qua các thời kỳ (nếu có). Vì bạn sẽ có thể cần dùng đến chúng để chứng minh năng lực trong tương lai.
• Cẩn trọng lưu giữ một số email quan trọng (nếu có) liên quan đến cá nhân bạn để follow up trong tương lai nếu cần
• Lưu lại một số ảnh chụp với cá nhân và tập thể để làm kỷ niệm (nếu có)
• Hỏi xin đồng nghiệp và một số lãnh đạo contact cá nhân của họ như email và số điện thoại cá nhân, hay kết nối qua mạng xã hội để giữ liên hệ trong tương lai và lấy recommendations.

Kinh nghiệm của nhiều người đã kể lại với tôi là đôi khi sa thải diễn ra quá nhanh khiến việc bị locking out ra khỏi thiết bị của công ty khiến họ không kịp làm gì. Tuy nhiên việc sao lưu các thông tin này là rất cần thiết, vậy nên tôi cũng khuyên các bạn nên tạo thói quen để sao lưu các thông tin cá nhân của bạn về tài khoản cá nhân từ sớm và thường xuyên, nếu được thì tách riêng máy tính, điện thoại của công ty và cá nhân để tránh những việc đáng tiếc như này xảy ra.

Các bạn cần lưu ý, bạn chỉ được phép lưu giữ các thông tin cá nhân của riêng bạn. Các thông tin khác sẽ thuộc về bảo mật dữ liệu của công ty, bạn có thể sẽ không có quyền sao chép và lưu giữ, nên hãy đọc kỹ hợp đồng và company policy để biết chính xác nên làm gì.

Đàm phán severance package

Đây là một phần quan trọng và thú vị. Tôi đã tìm hiểu tương đối về vấn đề này trước khi chia sẻ với các bạn như sau:

• Sau khi review kỹ hợp đồng lao động bạn đã ký với công ty, hay nói chuyện với luật sư nếu có, bạn có thể sẽ nắm được được quyền và nghĩa vụ của 2 bên khi chấm dứt hợp đồng - hãy hiểu rõ các điều khoản đã ký.
• Offer họ gửi cho bạn, có thể chỉ là initial offer - Ethan Evans chia sẻ khá rõ trong bài viết dưới đây về a possibility bạn có thể ask for more. Lưu ý là tôi không có mua course của bác này, tuy nhiên các bạn có thể tham khảo cái point bác ấy chỉ ra là bạn NÊN đàm phán thêm vì việc layoff thường tạo guilty cho công ty, và bạn cần hỗ trợ để move on with life.

• Benchmark với offer ngoài thị trường bằng cách search online và hỏi những người đã trải qua vấn đề này. Nhìn chung nếu có hợp đồng chặt chẽ, standard offer của thị trường tech là 12-16 week pays, cùng với các quyền lợi khác đi kèm. Phụ nữ đang trong thời kỳ nghỉ sinh hay người bệnh cũng sẽ có những quyền lợi riêng. Nếu hợp đồng có các điều khoản bất lợi cho bạn, thì bạn cần tìm cách đàm phán riêng.
• Nên cân nhắc kỹ trước khi ký thoả thuận đồng ý và đàm phán thêm nếu có thể. Các bạn nên nhớ công ty thường thiết kế offer với mục tiêu tốt nhất cho họ để có thể cho bạn đi càng sớm càng tốt, đồng thời giảm thiểu thiệt hại đáng kể và đảm bảo tính bảo mật cho công ty về mọi mặt nên dĩ nhiên là họ muốn bạn ký. Học cách mạnh dạn đàm phán bằng cách tìm hiểu kỹ quyền và nghĩa vụ theo hợp đồng đã ký để giúp bạn có thế mạnh khi đàm phán hơn.

Tiết kiệm tài chính, bài học không bao giờ quên

Phần này mang nhiều quan điểm cá nhân của tôi, các bạn cũng sẽ có các phương pháp và quan điểm khác nhau nên các bạn hãy cân nhắc điều này khi đọc.

Đừng chờ khi có ngày giông bão đến thì mới bắt đầu lo lắng đến việc tiết kiệm. Việc tiết kiệm và đầu tư tài chính cần được bắt đầu càng sớm càng tốt, ngay trong thời kỳ bạn đang đi làm tốt và có lương bổng đều đặn.

Một số nguyên tắc chung tôi có:

• Luôn có một khoản retirement fund để cho tuổi già, hãy bắt đầu tiết kiệm sớm
• Cố gắng hết sức để không có nợ (debt free). Nói không hoặc nhanh chóng trả nợ với với các khoản nợ dài hạn như tiền học, tiền trả góp mua nhà, tiền trả góp các khoản khác nói chung. Thẻ tín dụng cũng là nợ nên hạ hạn mức chi tiêu xuống mức đủ và luôn trả đúng hạn.
• Luôn chi tiêu ít hơn mức thu nhập, nếu được saving ở mức 30%-60%. Dĩ nhiên con số này make sense với mỗi người khác nhau tuỳ theo mức thu nhập và hoàn cảnh cá nhân.
• Đầu tư các nguồn khác nhau, một phần vào nơi tạo ra lợi nhuận dài hạn có tính rủi ro thấp, một phần vào nơi có đầu tư có tính mạo hiểm cao hơn và một phần vào dự án cá nhân và học để phát triển bản thân.
• Luôn giữ một phần cash để vào tài khoản không đụng đến cho chi tiêu và không dùng để đầu tư. Để bao nhiêu tuỳ thuộc vào khả năng mỗi người, tối thiểu nên là 3 tháng lương, nếu khéo có thể để luôn 12 tháng lương.

Một số bạn đọc đến đây có thể cảm thấy việc quản lý tài chính như trên nghe có vẻ khó khả thi, nhưng thực ra theo kinh nghiệm cá nhân của tôi ở tuổi 20s, tôi luôn chi tiêu ở 1 mức thấp hơn thu nhập thực tế tôi có. Việc đó không hề có nghĩa là tôi tiết kiệm quá, mà là giữ cho nhu cầu sống của tôi ở mức thoải mái nhưng không tăng quá nhanh để đua theo mức tăng của thu nhập.

Khi đã đủ tiền mua 1 chiếc ô tô, thì có khi không cần mua xe vội mà có thể đi Grab Car hàng ngày.

Khi đã mua một 1 chiếc ô tô, thì nên mua lúc có khả năng tài chính mua đến 3-5 chiếc như vậy.

Ví dụ đấy để bạn dễ hình dung là quan điểm của tôi là ai cũng nên mua đồ tốt và có giá trị, nhưng việc mua một thứ có giá trị lớn cần chiếm tỉ lệ khoảng nhỏ hơn nhiều so với [mức thu nhập hiện có - các khoản cần tiết kiệm và đầu tư].

Điều tôi để ý là nhiều bạn trẻ chỉ mới tiết kiệm vừa đủ 1 cái điện thoại đời mới, hay 1 cái ô tô là đi mua ngay. Mặc dù đó là achievement lớn đáng tự hào, nhưng việc mua ngay một thứ có giá trị lớn như vậy mà không còn nhiều tiền mặt trong tài khoản - chưa kể đồ vật mua rồi là thứ mất giá trị nhanh - sẽ dẫn đến việc mất đi cơ hội đầu tư tài chính để nhân income lên nhiều lần, và không có khoản dự phòng cho những ngày khó khăn.

Việc sống và chi tiêu ở 1 mức thấp hơn thu nhập thực tế trong ngắn hạn sẽ giúp bạn tạo được nhiều cơ hội và back up cho tương lai, nhất là những lúc thời kỳ kinh tế khó khăn và sa thải.

Cảm ơn bạn đã đọc bài viết này,

Tôi hy vọng các bạn thấy bài viết hữu ích và có một tuần mới nhiều niềm vui,

Thương mến,

Anh Thư